Materiały dla uczniów zdających egzamin maturalny z biologii - część I

Część I

W prezentowanym materiale chciałabym przedstawić kilka informacji, które umożliwią uczniom   przygotowanie do egzaminu maturalnego. Bardzo ważne jest, aby dostatecznie wcześnie zapoznać się z wymaganiami egzaminacyjnymi, które znajdują się w Informatorze Maturalnym od 2005 roku Biologia oraz w późniejszych jego uzupełnieniach, tzn. w Aneksie do informatora maturalnego od maja 2007 roku wydanym w 2006 roku i Informatorze o egzaminie maturalnym od 2008 roku wydanym w 2007 roku. Wersje elektroniczne wszystkich wyżej podanych dokumentów znajdują się na stronach internetowych Centralnej Komisji Egzaminacyjnej (www.cke.edu.pl i poszczególnych okręgowych komisji egzaminacyjnych np. krakowskiej www.oke.krakow.pl ).

W informatorze maturalnym znajdziecie podstawowe wiadomości na temat egzaminu maturalnego. Zachęcam do korzystania z Internetu, który jest również źródłem wiedzy o egzaminie, a w szczególności do korzystania ze stron:  Centralnej Komisji Egzaminacyjnej, Ministerstwa Edukacji Narodowej (www.men.gov.pl ) oraz strony na której możecie znaleźć przykładowe arkusze maturalne (www.arkuszematuralne.pl ). Egzamin maturalny z biologii nie należy do łatwych, ze względu na obszerny materiał nauczania. Dlatego, też wybór tego przedmiotu na egzaminie maturalnym powinien być dokonany w sposób świadomy a nie przypadkowy. Uczniowie, którzy chcą zdawać biologie na poziomie rozszerzonym będą musieli w dużej mierze przygotowywać się samodzielnie. Ja jako nauczyciel biologii  Wam  w tym pomogę między innymi poprzez zamieszczanie na stronie szkoły w rubryce publikacje odpowiednich  materiałów, prowadzenie konsultacji oraz  podam wykaz książek, które pomogą Wam  przygotować się do egzaminu. Zaproponowane poniżej  publikacje zawierają niezbędne informacje z zakresu biologii, które uczeń powinien opanować . Autorka w sposób przejrzysty, pogrupowała materiał w odpowiednie działy.  Zaletą podręczników jest  przede wszystkim  przystępny sposób prezentowanych informacji , także podane są przykładowe zadania do omawianych zagadnień.

Proponuję, aby skorzystać z publikacji wydawnictwa „Omega”

1. Sposób na Maturę… Biologia       Małgorzata Jagiełło
2. Cykl „Trening przed maturą” Barbara Bukała  obejmuje : Fizjologię roślin, Fizjologię zwierząt z elementami fizjologii człowieka, Genetyka, Komórka skład chemiczny i struktura, Komórka metabolizm komórkowy, Bezkręgowce.
3. Zbiór zadań maturalnych poziom rozszerzony  Małgorzata Jagiełło, Ewa Urbańska

Ponadto oczywiście przygotowywać się należy  z podręczników szkolnych nie tylko wydawnictwa, z którego korzystamy, ale również   można  sięgnąć do podręczników wydawnictwa „Nowa Era”, „Operon” zawierających materiał dla poziomu rozszerzonego.

Jeszcze bardzo ważna uwaga; przygotowywać należy się systematycznie. Są różne metody przygotowania jedni  robią notatki , inni podkreślają ważne informacje w tekście, a jeszcze i inni tylko czytają ( tej metody akurat nie polecam ).

Kilka słów na temat typów zadań występujących w arkuszach egzaminacyjnych.

Arkusz egzaminacyjny składa się głównie z zadań otwartych, które mogą być krótkiej odpowiedzi i „ z luką” oraz niewielkiej liczby zadań zamkniętych : testu wyboru, prawda-fałsz, na dobieranie ( przyporządkowanie, klasyfikacja, uporządkowanie ). Poniżej przedstawiam przykłady różnych typów zadań:

Zadanie zamknięte – prawda – fałsz:

1. Zakreśl znakiem X literę P, jeżeli odpowiedź w tym wierszu tabeli jest prawdziwa, jeżeli jest fałszywa – zakreśl literę F

Zadanie zamknięte – test wyboru:

Poniżej przedstawiono charakterystykę jednego z elementów morfotycznych krwi człowieka. Są to wysoce wyspecjalizowane, krótko żyjące komórki, o kształcie dwuwklęsłych krążków. Po procesie dojrzewania nie mają jądra komórkowego. Biorą udział w transporcie tlenu z płuc do tkanek.

Zaznacz prawidłową odpowiedź.

Powyższa charakterystyka odnosi się do

1. płytek krwi
2. limfocytów
3. monocytów
4. erytrocytów.

Zadania krótkiej odpowiedzi:

1. Wymień sześć makroelementów najważniejszych dla organizmu człowieka i przedstaw ich funkcje biologiczną jednego z nich.
   
   Przykład prawidłowej odpowiedzi:
   Najważniejsze makroelementy to: węgiel, wodór, azot, tlen, fosfor i siarka
   Węgiel jest pierwiastkiem budulcowym związków występujących w każdej komórce – białek, węglowodanów i tłuszczów.

1. Na podstawie analizy tekstu podaj trzy zagrożenia dla zdrowia człowieka wynikające z palenia papierosów.

   Zapalenie papierosa powoduje m.in. wzrost stężenia glukozy we krwi, co chwilowo wywołuje dobre samopoczucie. Po chwili jednak stężenie glukozy gwałtownie spada, co palacz zwykle odreagowuje, sięgając po kolejnego papierosa. W ten sposób uzależnia się od nikotyny. W dymie papierosowym znajduje się tlenek węgla, który – łącząc się trwale z hemoglobiną – powoduje, że po organizmie rozprowadzana jest mniejsza ilość tlenu. Następstwem tego są m.in. bóle i zawroty głowy. Papierosy zawierają także substancje smoliste, które są główną przyczyną nowotworów oraz kwasy sprzyjające powstawaniu przewlekłego nieżytu oskrzeli.

   Przykład prawidłowej odpowiedzi:

   1. Nikotyna wywołuje uzależnienie
   2. Tlenek węgla, łącząc się trwale z hemoglobiną, uniemożliwia przenoszenie przez nią tlenu, co prowadzi do niedotlenienia organizmu.
   3. Substancje smoliste znajdujące się w papierosach mogą być przyczyną nowotworów.

Pamiętaj udzielasz odpowiedzi tylko na podstawie tekstu

1. Czaszka człowieka jest częścią szkieletu, w której można wyróżnić dwa rodzaje połączeń kości (ruchome i nieruchome).

Wpisz w wyznaczone miejsce na rysunku nazwę wskazanego strzałką nieruchomego połączenia kości.

Zadanie z luką:

1. Stan równowagi wewnętrznej organizmu jest zapewniony przez współdziałanie narządów  i układów

   Wpisz do schematu odpowiednie nazwy trzech różnych układów pełniących istotną rolę w sprawnym funkcjonowaniu organizmu człowieka.

   Nadrzędna koordynacja wszystkich czynności życiowych

   

2. Poniżej przedstawiono etapy trawienia białek w organizmie człowieka.

   A. .......................................................................... - pepsyna
   
   B. .......................................................................... - trypsyna, chymotrypsyna
   
   C. .......................................................................... - karboksypeptydazy, aminpeptydazy

   Wpisz w odpowiednie miejsca etapów A, B i C nazwy odcinków przewodu pokarmowego, w których działają wymienione enzymy.

Zadania zamknięte na dobieranie:

1. Przyporządkuj każdemu związkowi narząd lub układ, dzięki któremu jest on wydalany z organizmu człowieka.

1. Uporządkuj nazwy komórek, tak aby ich układ odzwierciedlał kolejne etapy oogenezy.
   

   Oocyt II rzędu, oogonium, komórka jajowa, oocyt I rzędu

2. Wstawiając cyfry w wolne kropki  uporządkuj kolejność stadiów w cyklu rozwojowym bruzdogłowca szerokiego :
   
   …. plerocerkoid
   …. dorosły tasiemiec
   …. jajo
   …. procerkoid
   …. koracidium

Następna publikacja ukarze się na stronie po 20 września i dotyczyć będzie formułowania problemu badawczego, stawiania hipotez oraz projektowania doświadczeń.

Opracowała:
Lucyna Konior – nauczyciel biologii

Materiały dla uczniów zdających egzamin maturalny z biologii - część II

Część II

Zadania polegające na planowaniu obserwacji, doświadczenia, formułowaniu problemu badawczego lub hipotezy.

Planowanie obserwacji

Obserwacja to jedna z podstawowych metod badania obiektów przyrodniczych, obejmująca bezpośrednia analizę wzrokową lub za pomocą przyrządów powiększających oraz dokonywanie pomiarów, bez ingerencji w strukturę czy funkcję badanych obiektów w przeciwieństwie do eksperymentu.
Każda skuteczna obserwacja jest ukierunkowana, celowa i systematyczna. Jej wyniki podobnie jak w doświadczeniu ( eksperymencie ) powinny być zebrane, rejestrowane i opracowane w sposób umożliwiający syntezę i tworzenie uogólnień.

Etapy ( reguły ), które zastosowane w ustalonej kolejności decydują o prawidłowym przebiegu obserwacji:

1. Ustalenie celu obserwacji czyli ukierunkowanie – określenie w jakim celu prowadzimy obserwację, co chcemy dzięki niej się dowiedzieć
2. Ustalenie przedmiotu obserwacji – wskazanie jakie obiekty, zjawiska przyrodnicze będą obserwowane
3. Określenie sposobu prowadzenia obserwacji
4. Określenie sposobu rejestracji i opracowania wyników ( jakie parametry i za pomocą jakich przyrządów i w jakim czasie będą rejestrowane , jaka forma przedstawienia wyników ).

Przykładowe zadania :

1. Wpływ wysiłku fizycznego na pracę układu oddechowego można zaobserwować podczas lekcji wychowania fizycznego, kiedy uczniowie biegną na 60 m.
Zaplanuj obserwację wpływu wysiłku fizycznego na układ oddechowy, podając parametr, który będzie obserwowany i sposób przeprowadzenia obserwacji.

W tym przypadku musimy zastanowić się jaki parametr jest związany z pracą układu oddechowego. Jedynym parametrem jest częstotliwość z jaką można oddychać , a bieganie związane jest z intensywnym wysiłkiem fizycznym.
Dlatego należy porównać częstotliwość oddychania , co najmniej jednej osoby ( lub większej liczby ) w spoczynku ( przed biegiem ) i bezpośrednio po wysiłku ( biegu ), aby prawidłowo zaplanować obserwację.

Proponowana odpowiedź – plan obserwacji :

1. Przed biegiem ( w spoczynku ) zmierzyć liczbę oddechów na minutę u danej osoby ( częstotliwość oddechów ) za pomocą stopera,
2. Osoba biegnie na 60 m,
3. Zaraz po biegu ponowny pomiar liczby oddechów na minutę , za pomocą stopera,
4. Dodatkowo możemy zmierzyć liczbę oddechów po pewnym czasie od wykonania biegu,
5. Obserwowanym parametrem jest liczba oddechów na minutę czyli częstotliwość,
6. Sposób prowadzenia obserwacji – liczenie oddechów grupy uczniów przed i po biegu .

Uczeń ma do dyspozycji : zlewkę szklaną, wodę wapienną, rurkę szklaną.
Podaj kolejność czynności ucznia, który na lekcji biologii sprawdzi, że w powietrzu wydychanym znajduje się dwutlenek węgla.

Proponowana odpowiedź :

1. Uczeń wlewa do zlewki wodę wapienną.
2. Przez rurkę szklaną wdmuchuje do wody wapiennej wydychane powietrze.
3. Obserwuje zmianę – zmętnienie wody wapiennej ( roztworu ), powstaje węglan wapnia.

Informacje zebrane w czasie dobrze zaplanowanej obserwacji dostarczają materiału przydatnego w rozwiązywaniu różnych problemów.
Postanowiono przeprowadzić obserwację w celu potwierdzenia szkodliwego wpływu palenia tytoniu na wydolność oddechową człowieka.
Zaproponuj jakie grupy ludzi należy uwzględnić w obserwacji, żeby osiągnąć jej cel.

Proponowana odpowiedź:
Jeśli mamy potwierdzić szkodliwość palenia tytoniu musimy najlepiej wybrać przynajmniej dwie grupy : jedna grupa osób niepalących i druga grupa osób palących.

Planowanie doświadczenia

1. Doświadczenie powinno przebiegać według dokładnie określonego planu, aby dawało jednoznaczną odpowiedź na pytanie postawione w problemie badawczym lub jednoznacznie wykazywało czy postawiona hipoteza jest prawdziwa czy fałszywa.
2. Należy określić czas i miejsce przeprowadzenia doświadczenia.
3. Opis doświadczenia, powinien uwzględniać wszystkie elementy , które mogą wpływać na analizowane zjawisko, kolejność czynności oraz sprzęt i niezbędne narzędzia .
4. Sposób rejestrowania wyników ( uwzględnienie częstotliwości sprawdzania wyników)
5. W doświadczeniu zawsze należy uwzględnić próbę kontrolną i próbę badawczą

Zestaw doświadczalny i kontrolny :

1. określenie warunków, parametrów doświadczenia ( czynniki stałe ) i czynnik zmienny, którego wpływ na zjawisko, proces lub organizm jest badany.
2. próba kontrolna różni się tym od próby badanej, że wszystkie czynniki są w niej niezmienne.
3. powtarzalność prób minimum 3 oraz odpowiednia liczebność badanych obiektów ( nie powinny to być pojedyncze organizmy )
4. sposób zbierania i rejestrowania wyników doświadczenia ( co mierzymy, liczymy, zbieramy, ważymy ) , jak często.

Przykładowe zadania :

U niektórych słodkowodnych protestów, np. pantofelków występują tzw. Wodniczki tętniące, które zbierają wodę z wnętrza komórki i wypompowują ją na zewnątrz. Pulsowanie wodniczek tętniących łatwo zaobserwować w mikroskopie optycznym.

Zaplanuj doświadczenie pozwalające rozwiązać problem badawczy:
Czy częstotliwość pulsowania wodniczek tętniących u pantofelków zależy od stężenia NaCl w ich środowisku zewnętrznym?

Do dyspozycji masz mikroskop, akwarium z hodowlą pantofelków, zlewki, szkiełka podstawowe, zakraplacz, 1% roztworu NaCl, wodę destylowaną.
W planie doświadczenia uwzględnij:

• próbę kontrolną,
• próbę badawczą,
• sposób uzyskiwania wyników.

Proponowana odpowiedź:

1. Próba kontrolna – do zlewki należy pobrać pantofelki wraz z wodą z akwarium .
2. Próba badawcza – w dwóch zlewkach należy sporządzić roztwory NaCl o różnych stężeniach, dodać do każdej z nich zakraplaczem pantofelki z akwarium.
3. Sposób zbierania wyników – na trzy szkiełka podstawowe przenieść zakraplaczem pantofelki. Obserwować za pomocą mikroskopu częstotliwość pulsowania wodniczek tętniących pantofelków umieszczonych w roztworach o różnych stężeniach NaCl oraz z próby kontrolnej i porównać otrzymane wyniki.

Podczas uprawy kukurydzy w hodowli wodnej zaobserwowano śluzowacenie korzeni. Postawiono hipotezę, że to zjawisko może być wywołane brakiem jakiegoś pierwiastka.

Zaproponuj doświadczenie, dzięki któremu można zweryfikować postawioną hipotezę. W projekcie doświadczenia zaplanuj zestaw badawczy i kontrolny.

Proponowana odpowiedź:
Próba kontrolna : kilka siewek kukurydzy umieszczamy na pożywce zawierającej pełny skład soli mineralnych.
Próba badawcza : kilka siewek kukurydzy umieszczamy na różnych pożywkach mineralnych. Każda z nich pozbawiona jest jednego wybranego pierwiastka.

Postanowiono doświadczalnie zweryfikować hipotezę : wzrost natężenia światła prowadzi do zwiększenia intensywności fotosyntezy.
Do dyspozycji masz :

1. moczarkę kanadyjską w akwarium
2. probówki w statywie
3. cylinder miarowy
4. lampki z żarówkami o różnej mocy :15W, 25W, 40W, 60W
5. stoper

Przedstaw plan doświadczenia ( opis zestawu doświadczalnego i sposobu zbierania wyników), które sprawdzi słuszność postawionej hipotezy. Do projektu doświadczenia należy wykorzystać przedmioty wypisane powyżej oraz uwzględnić fakt wydzielania przez moczarkę pęcherzyków tlenu.

Proponowana odpowiedź:

1. Przygotowanie kilku co najmniej trzech probówek wypełnionych jednakową ilością wody z akwarium i umieszczenie w każdej probówce jednakowej długości fragmentu moczarki.
2. Naświetlenie każdej przygotowanej próby żarówką o różnej mocy.
3. Zbieranie wyników – liczenie ilości pęcherzyków wydzielanych przez moczarkę kanadyjską tlenu w określonej jednostce czasu.

Poniżej przedstawiono zestaw materiałów niezbędnych do wykonania doświadczenia weryfikującego hipotezę badawczą : temperatura wpływa na szybkość kiełkowania nasion grochu.
Zestaw materiałów :

1. 3 zlewki
2. 3 termometry
3. butelka z wodą
4. lignina
5. naczynie z grochem 50 nasion

Dodatkowo : lodówka ( temp. 0 – 5 stopni Celsjusza )
cieplarka ( temp. 30 – 40 stopni Celsjusza )
Przedstaw plan doświadczenia ( opis zestawu doświadczalnego i przebiegu doświadczenia – w punktach, które sprawdzi słuszność postawionej hipotezy.

Proponowana odpowiedź :

1. Przygotowanie 3 zlewek i umieszczenie w każdej z nich warstwy wilgotnej ligniny
2. Umieszczenie w każdej zlewce jednakowej ilości nasion ( co najmniej 10 sztuk )
3. Umieszczenie każdej zlewki w miejscu o innej temperaturze – w lodówce, w temperaturze pokojowej, w cieplarce .
4. Zbieranie wyników : codziennie , o tym samym czasie dla wszystkich hodowli prowadzimy obserwacje przebiegu procesu kiełkowania i notujemy wyniki obserwacji czyli liczymy ilość wykiełkowanych nasion ( po 24 h, 48 h i 72 h ).

Problem badawczy

Problem badawczy ma najczęściej formę pytania, które zadajemy sobie dokonując obserwacji lub przygotowując się do wykonania planowanego doświadczenia. Często jest to temat danego eksperymentu ( doświadczenia ).
Najczęściej spotykana forma pytań:

• Jak „coś” wpływa „na coś”?
• Czy „coś” ma wpływ „na coś”?
• Wpływ „czegoś” na „coś”

Niekiedy, rzadko problem jest w formie równoważnika zdania oznajmującego temat doświadczenia :

• Wpływ „czegoś” na „coś”,
• Oznaczanie „ czegoś”,
• Badanie wpływu „czegoś” na „coś”

Przykładowe zadania

Rysunek przedstawia doświadczenie badające reakcję samic konika polnego znajdujących się w okresie godowym.

Sformułuj problem badawczy tego doświadczenia.

Proponowana odpowiedź:

1. Czy samice konika polnego bardziej reagują na widok samca, czy na jego głos?
2. Wpływ dźwięków wydawanych przez samca konika polnego na zachowanie się samic będących w okresie godowym.
3. W jaki sposób samce konika polnego wabią samice w okresie godowym.

W poniższej tabeli przedstawiono dane dotyczące wybranych cech różnych ssaków.

Sformułuj przykład problemu badawczego, do rozwiązania którego można wykorzystać dane zebrane w tabeli oraz wniosek, wynikający z interpretacji tych danych.

Proponowana odpowiedź :

1. Czy występuje zależność między długością ciąży a masą organizmu?
2. Jaka jest zależność między długością ciąży a masą organizmu?

Na rysunku przedstawiono dwa zestawy doświadczalne (zestaw I i II) przygotowane do zaplanowanego doświadczenia. Jego wyniki miały być ustalone poprzez zliczanie kiełkujących nasion w każdym zestawie co 3 dni, w ciągu 12 dni trwania doświadczenia.

Sformułuj problem badawczy do zaplanowanego doświadczenia.

Proponowana odpowiedź :

1. Czy światło wpływa na kiełkowanie nasion?
2. Czy nasiona mogą kiełkować bez dostępu światła?
3. Jak światło wpływa na kiełkowanie nasion?
4. Wpływ światła na kiełkowanie nasion.
5. Badanie wpływu światła na kiełkowanie nasion.

Beztłuszczowa masa ciała (LBM), czyli masa tkanki tłuszczowej zawartej w mięśniach oraz narządach wewnętrznych, stanowi wielkość odniesienia przy ocenie, w jakim stopniu mierzone wskaźniki fizjologiczne i sprawnościowe mieszczą się w granicach normy lub od niej odbiegają. Poniżej przedstawiono wyniki badań procentowej zawartości tłuszczu u mężczyzn i u kobiet w różnych grupach wiekowych.

Na podstawie analizy powyższych danych sformułuj problem badawczy.

Proponowana odpowiedź:

1. Jak płeć wpływa na procentową zawartość tłuszczu w masie ciała?
2. Czy płeć wpływa na procentową zawartość tłuszczu w masie ciała?
3. Czy wiek wpływa na procentowa zawartość tłuszczu w masie ciała?
4. Jak wiek wpływa na procentową zawartość tłuszczu w masie ciała?
5. Czy wiek i płeć wpływają na procentowa zawartość tłuszczu w masie ciała?
6. Wpływ wieku i płci na procentowa zawartość tłuszczu w masie ciała.

Hipoteza badawcza

Hipoteza badawcza - jest naukowo uzasadnionym przypuszczeniem wymagającym sprawdzenia. Może być prawdziwa lub fałszywa. Stanowi teoretyczna odpowiedź do postawionego problemu badawczego. Jest wyrażana zdaniem oznajmującym. Można ją sformułować na podstawie analizy treści problemu badawczego, wyników obserwacji czy doświadczenia.

Beztłuszczowa masa ciała (LBM), czyli masa tkanki tłuszczowej zawartej w mięśniach oraz narządach wewnętrznych, stanowi wielkość odniesienia przy ocenie, w jakim stopniu mierzone wskaźniki fizjologiczne i sprawnościowe mieszczą się w granicach normy lub od niej odbiegają. Poniżej przedstawiono wyniki badań procentowej zawartości tłuszczu u mężczyzn i u kobiet w różnych grupach wiekowych.

Na podstawie analizy powyższych danych przedstaw hipotezę badawczą .

Proponowana odpowiedź:

1. Procentowa zawartość tłuszczu w masie ciała zależy od płci.
2. Procentowa zawartość tłuszczu w masie ciała zależy od wieku.
3. Procentowa zawartość tłuszczu w masie ciała zależy od płci i wieku.
4. Wiek i płeć mają wpływ na procentową zawartość tłuszczu w masie ciała.

W lizosomach w środowisku kwaśnym (pH 5), są rozkładane enzymatycznie makrocząsteczki różnych substancji, między innymi białka. Enzymy z lizosomów uwolnione do cytoplazmy (pH 7,2) tylko w minimalnym stopniu uszkadzają białka cytoplazmatyczne.

Sformułuj hipotezę wyjaśniająca opisane powyżej następstwo uwalniania enzymów z lizosomów do cytoplazmy.

Proponowana odpowiedź:

• Aktywność enzymów zależy od pH środowiska.
• Enzymy występujące w lizosomach są aktywne w środowisku kwaśnym.
• Enzymy występujące w lizosomach są nieaktywne w środowisku obojętnym.

Samice większości gatunków komarów atakują duże ssaki, w tym również człowieka, aby pobrać porcję krwi. Na wykresach przedstawiono wyniki pomiarów wilgotności powietrza i aktywności samic komarów atakujących grupę ludzi mierzone co 3 godziny od godziny 6:00 do 21:00 w ciągu jednej doby.

Sformułuj hipotezę badawczą dotyczącą aktywności samic komarów potwierdzoną przedstawionymi wynikami badań.

Proponowana odpowiedź:

1. Aktywność samic komarów zależy od pory dnia.
2. W ciągu dnia zmienia się liczba ataków na ludzi przez samice komarów.
3. Aktywność samic komarów zależy od wilgotności powietrza.
4. Wraz ze wzrostem wilgotności powietrza rośnie liczba ataków na ludzi przez samice komarów.

Tabela ilustruje wyniki przeprowadzonego doświadczenia na obecność związków organicznych.

Sformułuj hipotezę badawczą do tego doświadczenia.

Proponowana odpowiedź:

1. W organach roślinnych występują cukry/węglowodany.
2. W roślinach występują cukry/węglowodany.
3. Cukry/węglowodany występują w roślinach/organach.

Kolejna część materiałów będzie na stronie po 15 października.
Lucyna Konior

Materiały dla uczniów zdających egzamin maturalny z biologii - część III

Część III

Zadania polegające na porównywaniu cech, obiektów, struktur, organizmów.

Polecenia w tej grupie zadań mogą dotyczyć:

1. dokonania porównania z podaniem cechy różniącej
2. znalezienia podobieństw
3. określenia różnicy i podobieństwa jednocześnie

Materiałem źródłowym do porównań są:

1. rysunki
2. schematy
3. wykresy
4. własne wiadomości

Głównym wymaganiem przy udzielaniu odpowiedzi jest precyzja, trafność, udzielanie odpowiedzi na temat czyli informowanie czym różni się „ coś od czegoś „, co ma ( lub nie ma ) wskazany w poleceniu obiekt lub co wyraźnie go odróżnia od innych obiektów wskazanych w poleceniu.

Przykładowe zadania

 Przykłady poprawnej odpowiedzi:

1. U osoby chorej następuje zmniejszenie liczby limfocytów T
2. U osoby chorej następuje wzrost poziomu limfocytów supresorowych.

Przykłady poprawnej odpowiedzi:

1. W skórce okrywającej liścia występują aparaty szparkowe.
2. Skórka pędu nie posiada włośników, które występują w skórce korzenia.

Przykład prawidłowej odpowiedzi:

1. Obie rośliny mają zarodnie umieszczone w szczytowych częściach pędu.  

Wymień cechę budowy różniącą te tkanki.

Przykład poprawnej odpowiedzi:

1. Kolenchyma - żywa, ściana komórkowa nie zawiera ligniny
2. Sklerenchyma – martwa, ściana komórkowa zawiera ligninę 
   

Przykładowe poprawne odpowiedzi:

1. Bardziej spłaszczona klatka piersiowa
2. Inne ( esowate ) wygięcie kręgosłupa
3. Mniejsze łopatki.
4. Krótsze kończyny górne.
5. Mniejsze kości biodrowe.
6. Większa mózgoczaszka 
   

Teraz przejdę do omówienia zadań , które polegają na odczytywaniu informacji bezpośrednio z tekstu, tabeli, rysunku czy wykresu. Zadania te sprawdzają umiejętność czytania ze zrozumieniem i analizowania informacji przedstawionych w różnej formie., z których należy następnie wypisać konkretne wielkości lub informacje.

Przykładowe zadania

 Poprawne odpowiedzi:

Kolejność wpisów :
Niski, glukagon; wysoki, insulina

Poprawna odpowiedź:

Między I i II okresem

Techniki inżynierii genetycznej są stosowane w wielu badaniach naukowych i w procesach o znaczeniu praktycznym, takich jak np. wytwarzanie cennych dla medycyny substancji oraz w terapii genowej. Przykładem takich substancji są: insulina ludzka, stanowiąca lek dla chorych na cukrzycę lub hormon wzrostu, używany w leczeniu karłowatości. Techniki te są również wykorzystywane do otrzymywania organizmów transgenicznych.

Na podstawie analizy tekstu wymień trzy możliwości zastosowania technik inżynierii genetycznej.

Przykład prawidłowej odpowiedzi:

1. Wytwarzanie insuliny
2. Stosowanie terapii genowej
3. Tworzenie organizmów transgenicznych.

Poprawna odpowiedź:

B

Program Zdrowotny profilaktyki zakażeń wirusem brodawczaka ludzkiego (HPV) w Małopolsce

Czy wiecie Państwo, że nawet 80% kobiet zakaża się wirusem HPV w ciągu swojego życia a najczęstszym powodem występowania raka szyjki macicy jest HPV? Problem zakażeń wirusem brodawczaka ludzkiego nie dotyka wyłącznie kobiet, mężczyźni również są narażeni. W jaki sposób można się przed nim uchronić? Program zdrowotny profilaktyki zakażeń wirusem HPV w Małopolsce dotyczy właśnie ochrony przed zakażeniem HPV. Jest on realizowany przez Wojewódzki Specjalistyczny Szpital Dziecięcy im. św. Ludwika w Krakowie a finansowany z budżetu Województwa Małopolskiego.

Skala problemu zakażeń wirusem HPV

Światowa Organizacja Zdrowia w kwietniu 2009 roku opublikowała stanowisko uznające raka szyjki macicy i inne choroby wywoływane przez wirusa brodawczaka ludzkiego (Human Papilloma Virus - HPV) za problem zdrowia publicznego o zasięgu globalnym. Codziennie na świecie rozpoznaje się raka szyjki macicy u 1300 kobiet – średnio co minutę pada jedna diagnoza. Zakażenie wirusem może wystąpić na skutek kontaktu seksualnego każdego rodzaju. Program zdrowotny profilaktyki zakażeń wirusem HPV w Małopolsce wskazuje profilaktykę poprzez szczepienia ochronne oraz regularne badania cytologiczne w kierunku wczesnego wykrywania chorób nowotworowych - jako szansę na uniknięcie zakażenia. To profilaktyka jest najbardziej efektywnym sposobem walki z zagrożeniem, zapobieganie jest zawsze lepsze od leczenia. W ramach programu zdrowotnego zostanie przeprowadzona kampania edukacyjno-informacyjna skierowana do uczniów gimnazjów i szkół ponadgimnazjalnych, ich rodziców oraz nauczycieli z Małopolski.

Więcej informacji na profilaktykawmalopolsce.pl

Źródło: Realizator Programu Wojewódzki Specjalistyczny Szpital Dziecięcy im. św. Ludwika w Krakowie. Program finansowany ze środków Województwa Małopolskiego.